ABANT İZZET BAYSAL ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNİN KİTAP OKUMA ALIŞKANLIKLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yunus BAYAR

Yasin BIYIKLIOĞLU

Hüseyin Buğra KARAMAN

Mesut SARI

Uğur ŞEKER[1]

Özet

            Bu çalışmada üniversite öğrencilerinin kitap okuma alışkanlıklarına yönelik tutumları ve bu tutumları etkileyen faktörler belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmaya Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi; Sınıf Öğretmenliği, Bilgisayar Öğretmenliği, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği, İlköğretim Matematik Öğretmenliği ve Resim Öğretmenliği lisans programlarında eğitim gören 25’i kız, 25’i erkek olmak üzere 50 öğrenci dâhil edilmiştir.

            Araştırmada öğrencilerin çok sık kitap okumadığı, sıklıkla kitap okunan vakitlerin kişiden kişiye değiştiği görülmüştür. Bunun yanında düşündürücü kitapların eğlendiren kitaplara göre daha çok tercih edildiği, yabancı yazarların yerli yazarlara göre daha çok okunduğu, okunan kitapların genellikle kütüphanelerden temin edildiği, kitap okumadaki amacın çoğunlukla “kendini geliştirme” olduğu sonuçlarına varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Kitap, Kitap okuma, AİBÜ, Okuma alışkanlığı

Giriş

            Bilgi sahibi olmak, çağımızda hayati önem arz etmektedir. Bilgi, geniş birikimlerin sermayesi olma konumuna gelmiş ve bireyler bilgi edinebilmek adına uğraşlar vermeye başlamıştır. Çeşitli yöntemler olsa da bilgi edinebilmenin en temel yolu okumaktır. Bilgi sahibi olmak, insanlar arasında bir rekabete dönüştüğü için okuma faaliyetlerinin önemi günbegün artmaktadır.

            İnsanı araştırmaya ve birtakım gerçeklerin farkına varmaya iten güç, ondaki merak duygusudur ve bu merak duygusunun tatmin edilmesinde gerekli olan temel unsur okumaktır. Okumak aynı zamanda insanın içinde yaşadığı zamana ve çevreye yabancılaşmaması için yapılması gereken temel bir faaliyettir (Yılmaz ve Benli, 2010).

            Bahsedildiği üzere bilgi edinebilmek için okumak gerekir; fakat okuma faaliyeti bir alışkanlığa dönüştürülmediği sürece bilgi edinmede yetersiz kalacaktır.  Kitap okuma alışkanlığı kazanabilmek ise günümüzde başlı başına bir sorun haline gelmiştir. Çeşitli sebeplerden dolayı insanlar okuma faaliyetlerine gerekli ehemmiyeti vermemekte ve dolayısıyla bilgi edinebilme süreçleri de aksamaktadır. Bu engelleyici faktörlere ilişkin bilgiler de bu çalışmada verilecektir.

            “Toplumsal gelişimi önemli ölçüde etkileyen okuma alışkanlığı bireylerde küçük yaşlarda kazanılmaya başlanan bir davranıştır” (Çakmak ve Yılmaz, 2009; s.492). Erken yaşlarda okuma alışkanlığının kazanılabilmesi için bireyin çevresinin ve ailesinin üzerine düşen bir takım sorumluluklar mevcuttur. Özellikle ailenin ve okulun bireyi okumaya sevk etmesi gerekir. Bu sebeple ailenin okuma alışkanlığının gerekliliği hakkında bilinçli olması gerekir.

            Ailenin yanında okula ve öğretmenlere de büyük görevler düşmektedir. Öğretmenler okuma alışkanlığı kazanmak konusunda öğrencilerini, hatta aileleri bilinçlendirmelidir. Çocuk büyük oranda öğretmenini model aldığı için öncelikle öğretmenlerin okuma alışkanlığını kazanması gerekir. Bunun sağlanabilmesi içinde eğitim fakültelerinde öğretmen adaylarına bu olgunun kazandırılması gerekir. Bunun için öncelikle eğitim fakültesi öğrencilerini kitap okumaya sevk eden veya onları kitap okumaktan alıkoyan faktörlerin belirlenmesi gerekir.

            Şüphesiz öğretmenin sadece öğrencilerine aktaracaklarını bilmesi yeterli değildir. Öğretmen, dersini verimli kılabilmek adına genel kültür yelpazesini geniş tutmalı ve bunun için de çokça okumalıdır.

  Küçük yaşlardaki çocuklar öncelikle ebeveyn ve öğretmen, daha genel olarak aile büyükleri, yakınları ve kütüphaneciler gibi yaşam alanlarının içinde olan kişileri kendilerine örnek alırlar. Bu nedenle okuyan ve okumaya teşvik eden ebeveynin, öğretmenlerin, kütüphanecilerin ve çocuğun çevresinde bulunan diğer kişilerin, okuma alışkanlığı yüksek bir toplum yaratmada önemli rolleri bulunmaktadır. Dolayısıyla okumayan bir ailenin ya da öğretmenin çocuklara okumaları konusunda telkinde bulunması inandırıcı olmayacaktır (Odabaş H., Odabaş Z. ve Polat, 2008; s.436).

Sonuç olarak öğretmenler öğrencilerine okuma alışkanlığı kazandırmak istiyorsa öncelikle kendisi okumalıdır ve eğitim fakültesinde geçirdiği zaman zarfı bu alışkanlığın oluşabilmesinde çok önemlidir. Bu çalışmada eğitim fakültesi öğrencilerinin kitap okuma alışkanlıkları ve buna ilişkin çeşitli etkenlerin üzerinde durulacaktır.

           

Amaç

            Bu çalışma, AİBÜ Eğitim Fakültesi’nde lisans programını sürdüren öğretmen adaylarının okuma alışkanlıklarını bazı değişkenler açısından incelemeyi amaç edinmiştir. Adayların ne sıklıkla kitap okuduğu, onları kitap okumaya sevk eden veya onları kitap okumaktan alıkoyan faktörlerin neler olduğu üzerinde durulmuştur. Kitap okuma alışkanlığı kazanma veya kazanamama süreçlerinde ailenin, çevrenin ve okulun etkilerinin neler olduğu saptanmaya çalışılmıştır.

           

Yöntem

Bahsi geçen unsurların belirlenebilmesi için anket yöntemi kullanılmış olup, yarısı erkek yarısı kız olmak üzere 50 öğrenci anket uygulamasına dâhil edilmiştir. Katılımcıların tamamı Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde lisans programını sürdürmekte olup bunlardan 12’si Sınıf Öğretmenliği, 9’u Bilgisayar Öğretmenliği, 7’si İlköğretim Matematik Öğretmenliği, 7’si Türkçe Öğretmenliği, 6’sı Sosyal Bilgiler Öğretmenliği, 5’i Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Eğitimi Bölümü ve 4’ü de Resim-İş Öğretmenliği Bölümü’nde eğitim görmektedir. Katılımcılara opsiyonel cevaplama imkânı da bulunan sıralamalı ve çoktan seçmeli 18 soru yöneltilmiştir.

Bulgular

            Bu çalışmada kullanılan anket yöntemi sonucunda bazı bulgulara ulaşılmıştır.

-Kitap Okuma Sıklığı

Bu araştırmanın sonucuna göre Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğrencilerinin %48’i haftada birkaç gün, %28’i her gün, %20’si ayda birkaç gün okumakta; %4’ü hiç kitap okumamaktadır. Öğrencilerin %48’i günde yarım saat-bir buçuk saat, %10’u bir buçuk-iki buçuk saat, %4’ü iki buçuk saat ve üzeri kitap okumaktayken; %38’i yarım saat okumakta veya hiç okumamaktadır. %34’ü yılda 6-10 kitap, %32’si 11-20 kitap, %24’ü 1-5 kitap, %10’u 20 ve üzeri kitap okumaktadır.

           

-Kitap Tercihleri

Öğrencilerin %40’ı düşündürücü tarzda kitapları tercih ederken, %32’si eğlendirici, %26’sı bilgi verici, %18’i de kişisel gelişim tarzında kitapları tercih etmektedir.%44’ü yabancı yazarları okurken, %34’ü yerli yazarları, %16’ı popüler yazarları ve diğer %16’lık dilim de dünya görüşüne uygun yazarları okumaktadır.

           

-Kitap Seçiminde Etkili Faktörler ve Kitaplara Ayrılan Bütçe

Katılımcıların %32’si bir kitabı seçiminde arkadaş tavsiyesine güvenirken, %30’u kitabın ismine göre, %30’u kitabın popülerliğine göre, %20’si kitabın kapağına göre,%8’i de kitabı seçerken kitabın kalınlığına dikkat etmektedir.%48’i seçtiği kitapları kütüphaneden, %42’si satın alarak, %24’ü arkadaşından alarak, %2’si diğer yollardan kitapları temin etmektedir. Öğrencilerin %56’sı nadiren kitap satın alırken, %44’ü ayda bir, %6’sı haftada bir kitap almaktadır.%4’ü ise hiç kitap almamaktadır.Katılımcıların %46’sı ayılık harçlığının %10-20’sini kitaba ayırırken, %4’ü 20-40’ı arasını ayırırken, %40’ı kitaba aylık harçlığından hiç para ayırmamaktadır.

           

-Kitap Okumaya Sevk Eden ve Okumaktan Alıkoyan Faktörler

Öğrencilerin %50’si kendini geliştirmek için kitap okurken,%40’ı sevdiği için,  %10’u bilgi edinmek için kitap okumaktadır.%6’sı da diğer sebeplerden dolayı kitap okumaktadır. Katılımcıların %52’si kitap okumama konusunda zamansızlıktan yakınırken, %22’si isteksizlik, %12’si kitap fiyatları, %12’si okumaya uygun ortamın olmayışı, %6’ı da diğer nedenlerden ötürü kitap okuyamamaktadır.

           

-Kitap Okumada Ailenin Etkisi

Katılımcıların %48’i ilk ve orta öğretim yıllarında anne ve babasını hiçbir zaman kitap okurken görmemiştir. %22’si nadiren, %20’si ara sıra, %10’u da sıklıkla anne ve babasını kitap okurken görmüştür.

           

-Okunan Kitapların Değerlendirilme Biçimi

Katılımcıların %72’si kitapları okuduktan sonra saklama yoluna giderken, %24’ü arkadaşları ile paylaşmaktadır. %6’lık dilim diğer yolları tercih ederken kalan %2 ise okuduğu kitabı çöpe atmaktadır. Katılımcılardan %64’ünün evinde kitaplığı bulunmaktayken kalan kısmın evinde bir kitaplığı yoktur.

           

-Kitap Okumaya Tercih Edilen Aktiviteler ve Materyaller

Katılımcıların %56’sı kitap okumak yerine internetle meşgul olmayı, %46’sı gezmeyi, %26’sı televizyon izlemeyi ve %14’ü de ders çalışmayı tercih etmektedir.

            Ankete katılanların %46’sı kitaplar dışında gazete okumayı, %20’si dergi, %14’ü sanal yazıları okumayı tercih etmektedir. Kalan %34’lük kesim ise bu yazıların hepsini okumayı tercih etmektedir.

           

-Üniversitenin Etkisi

Öğrencilerin %50’si üniversiteye başladıktan sonra okuma alışkanlığında artma olduğunu söylerken, %22’si daha az okumaya başladığını söylemiştir. %12’si okuduğu türler ve yazarlarda değişiklik olduğunu, %16’sı ise okuduğu tür ve yazarlarda üniversiteye başlamasının hiçbir etkisinin olmadığını söylemektedir.

-Okunan Türler

           Tablo 1’de türlerin katılımcılar tarafından tercih edilme sıralaması verilmiştir. Buna göre roman, türler arasında en çok tercih edilen tür olmakla beraber romanı hikaye türü takip etmektedir. Ayrıntılı veriler Tablo 1’de verilmiştir.

(Tablo 1): Tercih edilen türlerin sıralaması

Soru -5-	1. Tercih	2. Tercih	3. Tercih	4. Tercih	5. Tercih	6. Tercih(Opsiyonel)
Roman	38	8	3	1	0	0
Şiir	5	11	13	6	15	0
Hikaye	1	21	17	9	2	0
Deneme-Makale	3	7	6	17	17	1
Biyografi	2	4	11	17	16	0
Diğer	1	0	0	0	0	0

Sonuç ve Öneriler

            Eğitim fakültesi öğrencilerinin kitap okuma alışkanlıkları üzerine yapılan bu araştırmada şu sonuçlara ulaşılmıştır:

            Haftanın her günü kitap okuyan öğrenciler %28 oranında ve eğitim fakültesinde okuyan öğrencinin sahip olması gereken profil açısından bakıldığında düşük bir oran. %48’lik gibi büyük bir kesim ise haftanın bazı günleri okumakta ve bu da okuma olayını sistemleştirmediklerini göstermektedir. Oysa geleceğin öğretmenleri, öğrencilerine faydalı olabilmek için çokça okumalı ve bunu düzenli bir şekilde gerçekleştirmelidir.

            Katılımcıların %48’i düşündürücü tarzda, %32’si ise eğlendirici tarzda kitapları tercih etmekte ve bu da okurların belli tarzlara odaklandıklarını, okunması gereken tarzlar arasında dengeyi sağlayamadıklarını göstermektedir. Ayrıca kişisel gelişim kitaplarına verilen önemin de tercih edilme oranına bakarak az olduğu söylenebilir. Kişisel gelişim özellikle bir öğretmen adayı için çok önemli olduğundan, okunması teşvik edilerek bu oran yükseltilmelidir.

            Şüphesiz kitap okuma oranlarının düşük olmasında kitap fiyatlarının da etkisi büyük. Araştırmada, katılımcıların %12’sinin kitap fiyatlarının yüksek olması nedeniyle kitap okumadığı sonucuna varılmıştır. Oysa kitap okumaya engel faktörler arasında maddi nedenlerin olmaması, gerekirse öğrenciler ve kitaplar arasındaki bu maddi engellerin devlet eliyle kaldırılması gerekmektedir. Kitabı satın alacak imkânı olmayan okurlar için kütüphanelerin yeterli zenginlikte olması şarttır. Kütüphanelerin geliştirilmesi ve çoğaltılması hususlarında ise yine devlete büyük işler düşmektedir.

            Kitap fiyatlarının öğrenci bütçesine el verişli olmayışı, öğrencileri kütüphanelere yöneltmiştir. Bu yönelme okul tarafından desteklenmeli ve öğretmenler öğrencileri kütüphanede vakit geçirmeye yöneltecek aktivitelere yer vermelidir (Ekici, Belli ve Gürbüz, 2009).

            Zamansızlık da öğrencilerin kitap okumasına engel olarak belirttiği önemli bir faktör. Aslında ülkemizin geneline bakıldığında okumamanın nedeni zamansızlık olarak belirtilir ama zamansızlığın çok da ciddi bir engel olmadığı artık herkes tarafından bilinmektedir. Zira insan okumak istediğinde gün içinde uğraştığı ve okumaktan daha az katkıda bulunan faaliyetlerden feragat ederek okumaya pekâlâ zaman bulabilir.

            Araştırmadan çıkan diğer çarpıcı bir sonuç ise öğrencilerin %48 gibi büyük bir çoğunluğunun ilk ve orta öğretim döneminde ailesini kitap okurken hiç görmemiş olmasıdır. Bu durum çocuğun aile tarafından okumaya teşvik edilmediğini ve dolayısıyla okuma alışkanlığını küçük yaşlarda kazanamadığını bize göstermektedir. Yani aile, çocuğunun okuma alışkanlığı kazanması yolunda üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmemektedir.

            Bu kapsamda öğrencilerin ödül vasıtasıyla okumaya sevk edilmesi, üniversitelerin okuma alışkanlığı konusunda yaptığı bilinçlendirme faaliyetlerinin artırılması ve öğrencilerin sadece ders kitaplarına odaklanmasını engellemek, onları diğer materyallere yöneltmek gibi öneriler söz konusu olabilir (Batur, Gülveren ve Bek, 2010).

Görüldüğü üzere okuma alışkanlığının olmayışı birçok nedene bağlanmaktadır fakat bütün nedenlerin altındaki asıl neden bilinçsizliktir. Kitap okumak çoğunlukla gereksiz görülmekte ve katkıları göz ardı edilmektedir. Yapılacak şey öğrencinin, ailesinin ve öğretmenlerinin okumak hakkında yeterli bilince sahip olmasını sağlamaktır. Kitap okumaya tercih edilen ve hiçbir katkısı olmayan bazı etkenler (örn: tv) kısıtlanmalı ve birey okumaya yöneltilmelidir. Kitap okuyan ve düşünen bir genç nesil oluştuğunda toplumun geleceği daha parlak olacak ve refah seviyesi yükselecektir. Ama söylendiği gibi bütün bunların olabilmesi için kitap okumaya gerekli önemin verilmesi ve bireyler -öğrenci veya öğretmen- kitap okumaya teşvik edilmelidir.

            

KAYNAKÇA

Batur, Z.,Gülveren, H. ve Bek, H. (2010). Öğretmen adaylarının okuma alışkanlıkları üzerine    bir araştırma: Uşak Eğitim Fakültesi örneği. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,            3(1), 32-49.

Çakmak, T. ve Yılmaz, B. (2009). Okul öncesi dönem çocuklarının okuma alışkanlığına

            hazırlıkdurumları üzerine bir araştırma: Hacettepe Üniversitesi Beytepe Anaokulu

örneği. Türk Kütüphaneciliği, 23(3), 489-509.   

Ekici, S., Belli, E. ve Gürbüz, A. (2009). Muğla Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu öğrencilerinin kitap okumaya ilişkin görüşleri üzerine bir araştırma. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2), 132-147.    

Kuş, Z. ve Türkyılmaz, M. (2010). Sosyal Bilgiler ve Türkçe öğretmeni adaylarının okuma durumları: (ilgi, alışkanlık ve okuma stratejilerini kullanım düzeyleri). Türk Kütüphaneciliği, 24(1), 11-32.

Odabaş, H., Odabaş, Y.Z. ve Polat, C. (2008). Üniversite öğrencilerinin okuma alışkanlığı: Ankara Üniversitesi örneği. Bilgi Dünyası, 9(2), 431-465.

Yılmaz, M. ve Benli, N. (2010). Sınıf öğretmeni adaylarının okuma alışkanlığına yönelik     

            tutumlarının bazı değişkenlere göre incelenmesi. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi,

            12(1), 281-291.

---

[1] Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı 1. Sınıf Öğrencileri